OZAN BİNGÖL

2024 yılını geride bıraktık ve 15 Ocak 2025 itibariyle geçen yılın bütçe performansı da ortaya çıktı. Bütçe açıklarında, faiz ödemelerinde Cumhuriyet tarihinin rekorlarını kırdık.

2024 yılında merkezi yönetim bütçesi açığı 2 trilyon 106,1 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Faiz dışı açık ise 835,7 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. 2024 yılı bütçe tahminine göre bütçe açığının 2 trilyon 651,9 milyar TL, faiz dışı açığın ise 1 trilyon 397,9 milyar TL olması söz konusu idi.  Bu verilere göre, bütçe açığı tahminlerin 545,8 milyar lira altında gerçekleşti.

Bütçe açığının 2024 bütçe tahminlerinin altında kalması açısından görünürde olumludur. Görünürde diyorum, çünkü bütçe açığını azaltmak için yapılan tasarrufun hangi kalemlerden yapıldığı önemlidir.

13 Mayıs 2024 tarihinde Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz ve Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek Cumhurbaşkanlığı Külliyesinde “Kamuda Tasarruf ve Verimlilik Paketi”ni kamuoyu ile paylaştı. Pek çok tasarruf tedbiri kamuoyu ile paylaşıldı. Peki, bu tedbirler hayata geçti mi? Asıl önemli husus ise asıl tasarruf yapılması gereken harcama kalemlerinde frene mi yoksa gaza mı basıldığıdır. Aşağıdaki veriler bize bu sorunun cevabını verecektir?

Mal ve Hizmet Alımları bütçe tahmininin %110 oranında gerçekleşti.

Kamuda tasarruf tedbirleri kapsamında bütçede harcama disiplini için, mal ve hizmet alım ödeneklerinden %10 kesinti yapılması söz konusuydu. 2024 yılı Merkezi Yönetim Bütçesi gerçekleşme sonuçlarına baktığımızda mal ve hizmet alımlarının bütçe başlangıç ödeneğinin %110’u olduğu görülmektedir. Yani, bütçe disiplini anlamında mal ve hizmet alımlarında tasarruf yapılmak bir yana artış yaşanmıştır.

Temsil Tanıtma Giderleri %25 azaltılacak denildi, %29,9 arttı.

Sayın Cevdet Yılmaz tarafından yapılan sunumun 14. Sayfasında “Kamuda tasarruf-Diğer cari harcamalar” başlığı altında; “Temsil ve tanıtma ödeneklerinde 2024 yılında %25 kesinti yapılması, devam eden yıllarda da bunun baz alınması” şeklinde tedbir öngörülmüştür. Lafta kalmaması durumunda, çok isabetli bir tedbirdir.

Bütçe gerçekleşme sonuçlarına baktığımızda, %25 azaltılması şeklindeki tedbirin uygulayıcılar tarafından yanlış anlaşıldığı ve sonuçta temsil ve tanıtma harcamalarının bırakın azaltılmasını bütçe başlangıç ödneğinin %29,9 oranında üzerinde gerçekleştiği aşağıdaki tablodan görülmektedir. Aynı durumun önceki yıllarda da gerçekleştiği açık bir şekilde tabloda yer almaktadır.

Son dört yıldır, istisnasız her yılda temsil ve tanıtma harcama gerçekleşmeleri bütçe başlangıç ödeneğinin çok üzerinde gerçekleşmiştir. 2021-2024 dönemi artış oranı %580 olmuştur.

Makam aracı saltanatında frene değil, gaza basılmış.

Önceki Maliye Bakanlığı döneminde kamudaki taşıt giderlerini “Çerez parası” olarak niteleyen Sayın Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek ve Sayın Cevdet Yılmaz tarafından yapılan sunumun 7. Sayfasında “Kamuda tasarruf- Taşıtlar” başlığı altında “Kamu Filo Yönetim Sistemi ile etkinliğin artırılması, taşıt sayısı ve kullanımına standartlar getirilmesi, 3 yıl süreyle yeni araç satın alınmaması ve kiralanmaması” tedbiri yer almaktadır. Çerez, bu kadar pahalanınca kamudaki çerez parası da önem kazandı herhalde, taşıtlar tasarruf tedbirleri arasında yerini aldı.

Ancak, uygulama sonuçlarına baktığımızda, üç yıl yeni taşıt alınmaması şeklindeki tedbire rağmen pek çok kamu kurum ve kuruluşunda binek otomobil ve diğer taşıt alımlarının 2025 yılında 2024 yılına göre artarak devam etmekte olduğu görülmektedir. Aşağıda sadece örnek olması açısından birkaç kamu kurumunun sadece binek otomobil alımına ilişkin T cetvelinde yer alan verileri paylaşılmıştır. 

Tasarruf Deprem Harcamalarından mı Yapıldı?

Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz, 2024 yılı bütçesiyle ilgili olarak 24 Kasım 2023 tarihinde Plan ve Bütçe Komisyonunda yaptığı konuşmada, 2024 yılı bütçesinde deprem için 1 trilyon 28 milyar lira para ayrıldığı bilgisini vermiştir.

Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı tarafından hazırlanan Bütçe Hazırlama Rehberlerinde deprem harcamalarının ilgili hesap fişlerinde takibe imkan verecek şekilde kaydedilmesi yönünde düzenlemesi söz konusudur. Buna göre Muhasebat Genel Müdürlüğünün 2024 Merkezi Yönetim Bütçesinden deprem için harcanan tutarı bir tuşa basarak raporlaması mümkündür. Ancak, böyle bir rapor veya deprem bölgesine 2024 yılında ne kadar harcama yapıldığı bilgisi paylaşılmadı.

Bizim Merkezi Yönetim Bütçesi verilerine bakarak ulaştığımız sonuçlar, bütçe açığının tahminin altında gerçekleşmesinde deprem için yapılan harcamaların öngörülenin altında kalmasının da önemli bir payı olduğu şeklindedir.

Örneğin depremzedelere sağlanacak konut için Merkezi Yönetim Bütçesinin “Sermaye Transferleri” kalemi kullanılmaktadır. Bu kalemden AFAD bütçesine aktarma yapılmakta, oradan da hak sahiplerine konut dağıtımı gerçekleştirilmektedir.

2024 bütçesinde sermaye transferleri başlangıç ödeneği 720,8 milyar liradır. Yani, bütçe hazırlanırken yapılması öngörülen ödenek tutarı budur. Peki gerçekleşme ne olmuştur? Gerçekleşme tutarı bütçe ödeneğinin 80,5 milyar lira altında gerçekleşmiştir.

Afet ve Acil Durum Yönetim Başkanlığının 2024 bütçesinde “Kurum, İşletme ve Hane Halkına Yapılan Sermaye Transferleri” kalemi için ayrılan ödenek 654,4 milyar liradır. Bu tutar deprem bölgesinde çoğu konut olmak üzere yapılıp hak sahiplerine yapılacak transferleri içermektedir. Aynı harcama kaleminin 2024 yılı gerçekleşme sonucu için Merkezi Yönetim Bütçesine baktığımızda “Sınıflandırmaya Girmeyen Diğer Kurum, İşletme ve Hane Halkına Yapılan Sermaye Transferleri” kaleminden yapılan harcama toplamının 555.8 milyar lira olduğu gözükmektedir. Yani, bu veriye göre yaklaşık, deprem bölgesi için AFAD üzerinden yapılacak harcama 98,6 milyar lira düşük kalmıştır, kısılmıştır veya kesilmiştir. Bunun nedeni, kamuoyu ile paylaşılmalıdır.

Yukarıdaki iki temel veri de bize şunu söylemektedir: 2024 yılında deprem bölgesinde yapılarak hak sahiplerine teslim edilecek konut ve diğer taşınmazlar için harcanması gereken tutarın çok altında harcama gerçekleşmiştir.

Görünen o ki Merkezi Yönetim Bütçesinde; Mal ve hizmet alımlarından, görev zararlarından, KÖİ ödemelerinden, temsil ve tanıtmadan, taşıt alımlarından tasarruf yapılamamış, ama deprem harcamalarından kısıntıya gidilmiştir. Deprem bölgesine yapılacak harcamalar, tasarruf kapsamına dahi girmemesi gereken, zorunlu ve acil harcamalardır.

Yaşanan büyük deprem felaketinin acılarının bir an önce dindirilmesini isteyen birer vergi ödeyicisi olarak, ikinci yıl dönümü yaklaşan 6 Şubat Depremi mağdurlarının bir an önce sıcak yuvalarına girmesinin temin edilmesini beklemek ve kapsamda bölgeye ve bölge insanına yapılma sözü verilen ve yapılan harcamaların kamuoyu ile şeffaf bir şekilde paylaşılmasını istemek hakkımızdır.

Fikri takip önemlidir. 2024 Merkezi Yönetim Bütçesi konuşmasında deprem bölgesine 1 trilyon 28 milyar lira kaynak ayrıldı diye işin reklamını yapanlardan, yüksek bütçe açığına deprem harcamalarını gerekçe gösterenlerden, 2024 yılı bittikten ve harcama sonuçları kesinleştikten sonra deprem bölgesi için, depremden zarar görenler için bu kadar para harcandı mı? Harcandı ise şeffaf bir şekilde kamu oyu ile niye paylaşılmıyor? Harcanmadı ise, bütçe açığı için eliniz depremzedeye harcanacak paraya mı uzandı? Diye sormak, sorgulamak gerekir.

Ayrıca, AFAD yönetimine de bir sorumuz var: Sitenizin “afad.gov.tr/mali-tablolar” sayfasında aylık olarak yayımladığınız mali tabloları 2023 Aralık ayından sonra yayımlamaya neden son verdiniz? 6 Şubat Depremi nedeniyle yüksek harcamaların yapıldığı bu dönemde bu tabloların kamuoyu ile paylaşımı her zamankinden daha önemli iken bu şeffaf paylaşımlaraa neden son verdiniz?