ABD’nin Alaska eyaletinde bulunan Utqiagvik kasabası dünyanın en ilginç yerlerinden biri.
Eski adı Barrow olan kasabanın nüfusu 5.000 kişi civarında. Alaska’nın Arktik Okyanusu kıyısında bulunan Kuzey Yamacı boyunca uzanan Utqiagvik’i ilginç yapan şey 71.17 derece kuzey enleminde yani Kuzey Kutup Dairesi’nin yaklaşık 530 kilometre kuzeyinde yer alıyor olması. (Kuzey Kutup Dairesi, 66.6 derece kuzey enleminden geçiyor.)
Bu kadar kuzeyde olması, Utqiagvik’te her yıl iki ay boyunca güneşin ufkun üstüne çıkmaması yani sabah olmaması anlamına geliyor.
Utqiagvik, başrolünde Jodie Foster’ın yer aldığı True Detective: Night Country dizisinin geçtiği kurgusal kasaba Ennis’e de ilham olmuştu.
GECE 22 OCAK’A KADAR DEVAM EDECEK
Utqiagvik’te güneş bu yıl 18 Kasım’da yerel saatle 13.27’de battı. Kasaba halkı için bu uzun gecenin sonu 22 Ocak 2025 tarihinde gelecek. O gün güneş yerel saatle 13.15’te güneyden doğacak ve 48 dakika sonra batacak. Ardından günler yavaş yavaş uzamaya başlayacak.
O zamana kadar Utqiagvik’in gökyüzü zifiri karanlık olmayacak; daha ziyade mavi ve morun çeşitli tonlarına boyanacak ama güneş hiç yükselmeyecek. En aydınlık anlar bile alacakaranlıktan öteye geçmeyecek.
Bu haftalar süren karanlığa uzmanlar kutup alacakaranlığı adını veriyor. Kutup alacakaranlığının farklı seviyeleri var. Öğle saatlerinde yaşanan ve hafif aydınlık olan durumun adı medeni alacakaranlık. Bu seviyedeyken insanlar açık havada ışığa ihtiyaç duymadan günlük işlerini halledebiliyor. Astronomik alacakaranlık ise mutlak bir karanlığı ifade ediyor. Bu aşamada gökyüzünü yıldızlar, Ay ve kuzey ışıkları dışında hiçbir şey aydınlatmıyor.
KARANLIK VE DONDURUCU SOĞUK
Utqiagvik’in sonu gelmez alacakaranlığına acımasız iklim koşulları da eşlik edecek. Kasabada hava sıcaklıkları yılın çok büyük bir kısmında 0 derecelerin altında kalıyor. Bir başka deyişle dondurucu soğuklar Utqiagvik halkı için hayatın sıradan bir detayı.
Dahası karanlık stratosferik kutup girdaplarının gelişimini de besleyebiliyor. Kuzey Kutbu üzerinde oluşan bu soğuk ve ağır hava girdapları, Kuzey Yarımküre’nin genelinde hava koşullarını etkileyebiliyor.
Utqiagvik’te 13 Ocak 2021’de çekilmiş bir alacakaranlık fotoğrafı
KUTUPLARA YAKLAŞTIKÇA GECELER UZUYOR
Kış solstisinde yani 21 Aralık günü öğlen vakti bile Utqiagvik’te güneş ufkun 4.7 derece altında kalacak.
Dünyanın ekseninin eğik olması nedeniyle, ilkbahar ve sonbahar ekinoksları arasında kalan dönemde, Kuzey Kutup Dairesi’nde bulunan bölgelerde; günler, haftalar hatta aylar boyunca güneşin görülmediği zamanlar oluyor. Kutup noktasına yaklaştıkça bu etki büyüyor.
Kuzey ve Güney Kutbu’nda yıl boyunca güneş sadece bir kez doğup bir kez batıyor. Güneş ilkbahar ekinoksunda yükselip sonbahar ekinoksunda batıyor. Bu durum Kuzey Kutbu’nda mart ve eylül ayları arasında geçen 6 aylık sürenin gündüz olması demek.
Sonbahar ve kış aylarında ise karanlık 179 gün yani yaklaşık 6 ay boyunca devam ediyor. Bu süreçte tek ışık kaynağı yıldızlar, Ay ve kuzey ışıklarının yeşil pırıltıları oluyor. Kutup noktasından uzaklaştıkça kutup gecesi de kısalıyor. Kuzey Yarımküre’nin en kısa kutup gecesi 21 Aralık’ta yaşanıyor ve 24 saat sürüyor.
SONSUZ KARANLIK YAZIN TELAFİ OLUYOR
Kulağa şaşırtıcı gelse de Dünya’nın neresine giderseniz gidin, aydınlıkta ve karanlıkta geçen süreler aşağı yukarı eşit oluyor. Sadece dağlar, vadiler gibi topografya unsurlarından kaynaklanan ufak farklar bulunuyor.
Bir başka deyişle Utqiagvik’in aydınlık saatleri ile Miami, Sydney ve Moskova’nın aydınlık saatleri neredeyse eşit uzunlukta. Kışın aylarca doğmayan güneş yazın da aylarca batmadığından denge kurulabiliyor. Ekvator’da her gün yaklaşık 12 saat gündüz ve 12 saat geceden oluşuyor. Ekvator’dan kutuplara doğru gidildikçe mevsimsel dalgalanmalar artıyor.
Utqiagvik’te ilk gün doğumu
Ekvator’la kutupları ayıran fark güneş ışınlarının geliş açısı ve dolayısıyla yoğunluğu. Yüksek enlemlerde güneş ışığı daha eğik açıyla yeryüzüne ulaşıyor. Bu da aynı miktarda güneş ışığının daha geniş bir bölgeye yayılması ve gücünü kaybetmesi anlamına geliyor. Hal böyle olunca da güneş yeryüzünü alçak enlemlerdeki kadar fazla ısıtamıyor.
Utqiagvik de yaz aylarında güneş ışığı eksiğini kapatıyor. “Gece yarısı güneşinin topraklarında” 24 saatlik gündüzler yaşanıyor. Kasabada bir sonraki sonsuz gündüz 11 Mayıs-19 Ağustos 2025 tarihleri arasında yaşanacak.
“KARANLIKTAKİ GÜZELLİĞİ GÖRMEK ZORUNDASINIZ”
Peki kutup gecesinde yaşamak nasıl bir şey? Gerçek şu ki gün doğumu ve batımı gibi tanıdık işaretlerin ve gece gündüz döngülerinin yokluğu insanların sirkadiyen ritimlerini aksatıp uyku bozukluklarına neden olabiliyor. Dahası sürekli karanlıkta yaşamak insanların enerji seviyelerini düşürüyor.
Halbuki kutup gecesinde yaşamanın güzel bir şey olduğunu düşünenler de var. Örneğin Barents Denizi’nde Norveç’e bağlı bir takımada olan Svalbard’da yaşayan araştırmacı Hilde Falun Strom, NPR’a yaptığı açıklamada, “Karanlıktaki güzelliği görmek zorundasınız. Bence bu hiç zor değil. Karanlığın içinde yürüdüğümde kendimi doğayla daha da bütünleşmiş hissediyorum” ifadelerini kullanıyordu.
Kutup gecelerinin etkili olduğu bölgelerde yaşayanlar bu dönemin beraberinde getirdiği depresif duyguları savuşturmak için güneş ışığıyla aynı dalga boyunda ışık yayan ışık terapisi lambalarını kullanıyor. Rutinleri sürdürmenin, fiziksel aktiviteler yapmanın ve mümkün olduğunca çok sosyalleşmenin de etkili olduğu belirtiliyor. Ancak karanlığın yanına eklenen dondurucu soğuklar, fiziksel aktivite ve sosyalleşme seçeneklerini sınırlandırabiliyor.
Utqiagvik’te ocak ayında ortalama sıcaklıklar -28 dereceyi bulabiliyor. Ancak sıcaklık zaman zaman bu seviyenin de altına iniyor. Örneğin Norveç’in Kautokeino belediyesinde geçen yıl 5 Ocak’ta gece sıcaklığı -43,5 dereceyi gördü. Bu olay son 25 yılın en soğuk gecesi olarak kayda geçti.
HAYVANLAR DA BU DURUMA AYAK UYDURUYOR
Soğuk ve karanlık sadece insanları değil hayvanları da etkiliyor. Örneğin yaban sıçanları ve tarla fareleri bu dönemlerde daha önce kara gömdükleri tohumlarla beslenirken Arktik yer sincapları kış uykusuna yatıyor. Kutup ayıları bile kışın en soğuk günlerini bir yerlere sığınarak geçiriyor. Birçok hayvan günlük ritimlerini ayarlıyor, gün içinde enerji tasarrufu yapmak için beslenme ve uyku düzenlerini değiştiriyor.
Bazı hayvanların değişimleri daha da ilginç. Örneğin ren geyiklerinin gözleri kış aylarında mavi mavi parlıyor. Bu sayede karanlık aylarda likenleri bulup beslenmeleri kolaylaşıyor. Denizde de zooplanktonlar Ay ışığını takip ederek derin sulardan yüzeye yaptıkları günlük göçlerini sürdürebiliyor.
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ KUTUP GECELERİNİ DE ETKİLEDİ
Karanlık ve soğuk kutup bölgeleri bile iklim değişikliğinin etkilerini hissediyor. İklim değişikliği kutup gecelerinin hem daha karanlık hem de daha aydınlık olmasına neden oluyor. Yükselen sıcaklıkların denizlerdeki buz tabakalarını inceltmesi sayesinde daha fazla gemi bölgelerde seyredebilir hale geliyor. Sonucunda ortaya çıkan ışık kirliliği su yüzeyinin 180 metre altındaki deniz canlılarının bile davranışlarını etkiliyor.
Dahası, küresel sıcaklıkların yükselmesi Svalbard gibi bölgelerde yüzeydeki kar miktarını azaltıp kışın yağmur yağmasına bile yol açabiliyor. Bu da karanlık mevsimleri daha da karanlık ve yaşaması daha da zor hale getiriyor.
The Washington Post’un “As it enters polar night, this Alaska town won’t see sunrise for 64 days” ve National Geographic’in “What it’s like to live through ‘polar night’” başlıklı haberlerinden derlenmiştir.
