Engellenen barış süreçleri ve güç savaşları arasında Sudan

Sudan’da dün Ordu birliklerinin düzenlediği hava saldırısında 19 kişi öldü. Bu ne ilk ne de son hava saldırısıydı. 25 Ekim 2023 sabahı çocuk yaştaki Ahmed, Omdurman’daki Umm Bedda çarşısından ailesine ekmek almak için evden çıktığı esnada hemen yanı başında şiddetli patlamalar yaşandı.

İnsan Hakları İzleme Örgütü (Human Rights Watch), Kasım 2023 tarihli raporunda, Sudan ordusunun düzenlediği bir hava saldırısının ardından, aralarında beş çocuğun da bulunduğu 19 sivilin öldüğünü belgeledi. Patlamadayaralanan Ahmed, BBC’ye verdiği demeçte şöyle dedi: “Çocukların cesetlerini tezgâhların arasında gördüm. Oysa burada silahlı insanlar yoktu, sadece biz vardık” dedi.

Bu olay bir kereye mahsus yaşanmış bir istisna değil. Bu ve bunun gibi pek çok olay 15 Nisan 2023’te Sudan ordusu komutanı General Abdülfettah el-Burhan ile Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK) lideri Muhammed Hamdan Dagalo (Hamidti) arasında başlayan iç savaşın korkunç bir yüzünü yansıtıyor.

Dünyanın dört bir yanından barış çağrıları yinelenirken, barış girişimleri sık sık sekteye uğruyor. Ordu, savaşı sürdürme konusunda ısrarcı bir taraf olarak öne çıkarken, Hızlı Destek Kuvvetleri barış girişimlerine nispeten olumlu cevap veriyormuş gibi görünüyor. Fakat her iki tarafın da bulaştığı bu iç savaşta insani trajedi her geçen gün daha da derinleşiyor.

Barış Süreçleri, Kırılan Umutlar ve Sürekli Reddediliş

Çatışmaların başlamasından bu yana Sudan’da birçok ateşkes girişimi gündeme geldi, ancak ordu çoğunlukla bu girişimlere karşı çıktı. Mayıs 2023’te Suudi Arabistan ve ABD, çatışan tarafların sivilleri korumayı taahhüt ettiği Cidde Bildirgesi’ne destek verse de ordu güçleri kısa sürede ateşkesi ihlal etti.

AFP’nin diplomatik kaynaklara dayandırdığı haberinde “Ordu resmi taahhüdüne rağmen hava saldırılarını sürdürdü” ifadelerine yer verdi. Eylül 2023’te ise Afrika Birliği’nin arabuluculuk teklifi ordu tarafından reddederken, Ağustos 2024’te ise Cenevre’de yapılması planlanan müzakereleri de boykot etmişti.Bu olayı New York Times, “Ordu görüşmelere temsilci göndermedi” diye yazdı.

Bu barış girişimlerinin reddedilmesinin sebebi olarak ordu içindeki aşırılık yanlısı unsurlarına olduğu iddia edilirken, Sudan War Monitor’ün Kasım 2023 raporuna göre, “Orduya nüfuz etmiş radikal dinci güçler, Burhan’a ateşkesi reddetmesi için baskı yapıldığı” belirtilmişti.France 24’de, Mayıs 2023’te yayımladığı analizinde, ” Ordu komutanı Burhan’ın, savaşın köktenci radikaller için bir fırsatı olduğunu düşünen aşırılıkçıların baskısı altında” olduğu yorumuna yer vermişti. Öde yandan Ordu yönetimin bu amaca ulaşmak için İsrail ile birlikte çalışılabileceği” tartışmalarını gündeme getirmişti.

Bu analizi destekleyen en etkili gruplardan biri de aşırıcılarla bağlantılı Bera bin Malik Tugayı ismi yer aldı. İnsan Hakları Gözlem Evinin Ocak 2024 raporuna göre “Bu grubun sivillere yönelik rastgele saldırılar düzenlediğini” belgelenmişti. Bu durum ise ordunun aldığı kararlarının tamamen kendi idareleri ile olmadığını, radikal bir gündem ile de bağlı olduğunu yorumlarını desteklemekte.

Öte yandan, Hızlı Destek Kuvvetleri (HDK) lideri Hamidti’nin Ocak 2024’te, Reuters’e verdiği demeçte “Şartsız bir ateşkese hazırız” açıklamasını yaptığı da dikkatlerden kaçmadı. HDK daha sonra da Cidde Bildirgesi’ne ve 2024 Hayat Kurtarma ve Barışı Güçlendirme Girişimi’nin niyet bildirgesine bağlı kalacağını da belirtti. Bu durum daha önce Kasım 2023’te Crisis Group tarafından “HDK birçok kez ateşkese bağlı kaldı” şeklinde gündeme getirilmişti. Aralık 2024’te Birleşmiş Milletler (BM), “HDK kontrol ettiği bölgelerde insani yardım koridorları açtığını” raporladı. Bu tutum, sivil grupların HDK’yi olası bir müttefik olarak görmesine neden olsa da HDK’nin de insan hakları ihlalleri ile suçlandığını da bilinmektedir.

Sivillere Yönelik İhlaller: Belgelenmiş Bir Model

Uluslararası Af Örgütü, Nisan 2024’te yayımladığı raporda “Ordu, Darfur’da kimyasal silahlar kullandı” ifadesine yer verdi. Şubat 2024’te iseBM, “Ordu, yüzlerce sivilin ölümüne neden olan rastgele hava saldırıları düzenledi” açıklamasını yaptı. Yaşanan iç savaşta sivilleri acısı ordu kuvvetlerinin barışı çağrılarını reddetmesi ile daha da arttı

12 Kasım 2023’te el-Faşir’deki bir hastane saldırıya uğradı, üç doktor öldü. Sınır Tanımayan Doktorlar (MSF) olayı “Milyonlarca insanı sağlık hizmetlerinden mahrum bırakan bir savaş suçu” olarak nitelendirdi. İnsan Hakları İzleme örgütü’nden Michael Page,bu durumu “Ordu, sivil alanları kasıtlı olarak aşırı güç kullanarak vuruyor” şeklinde yorumladı.

İnsani Felaket: Şoke Eden Rakamlar

Savaş, Sudan’ı insanlar için bir cehennem ortamında çevirdi. BM, Ekim 2024’te Sudan’daki krizi “dünyanın en büyük yerinden edilme krizi” olarak tanımladı. Yaşanan iç savaşta 14 milyon insan, yani nüfusun %30’u, evlerini terk etmek zorunda kaldı. BM İnsani İşler Koordinasyon Ofisi (OCHA), Aralık 2024’te “30 milyon insanın yardıma muhtaç olduğunu, 638 bin kişinin ise açlıktan ölme riski taşıdığını” bildirdi. Dünya Gıda Programı (WFP), Şubat 2025’te yaptığı açıklamada, “Mevcut finansman, ihtiyaçların yalnızca %5’ini karşılıyor” uyarısında bulundu.

Sivil Güçlerin Tutumu

Sivil güçler, özellikle Özgürlük ve Değişim Güçleri (FFC), ordunun katı tutumu nedeniyle HDK’ye daha fazla destek vermeye başladı. Haber portalı Sudan Tribune, Eylül 2024’te Khalid Omar Yusuf’un şu sözlerine yer verdi: “HDK’nın sivil yönetime bağlı kalma taahhüdü, seküler vizyonumuzla örtüşüyor.”

Direniş Komiteleri’nden Tehani Abbas da Ekim 2024’te BBC’ye, “HDK sivilleri koruyor ve müzakere ediyor, ordu ise yalnızca savaşıyor” şeklinde açıklama yaptı.

Bu yakınlaşma tam anlamıyla bir ittifak olmasa da, HDK’nin daha ılımlı tutumu sivil güçler nezdinde destek görmesini sağladı. Trends Araştırma Merkezi’nden Muhammed Emin, 2023’te “HDK, sivil geçiş sürecini destekleyen pragmatik bir söylem kullanıyor. Buna karşılık, ordu radikal bir söylemle hareket ediyor” değerlendirmesinde bulundu.

Çıkmaz mı, Yeni Bir Ufuk mu?

Bölgeyi yakından takip eden uzmanlara göre, Sudan’da barış çağrıları, aşırıcı grupların etkisi altında kalan ordu tarafından engellenirken, HDK nispeten daha esnek bir tavır sergiliyor. Ancak bu trajedinin çözümü, küresel aktörlerin baskısına bağlı. Bu noktada, Türkiye gibi etkili bir ülkenin rolü kritik olabilir. Sudan’daki liderlerle güçlü ve tarihi bağlara sahip olan Ankara, son yıllarda bölgede artan etkisi ile ateşkesin sağlanması ve tarafların gerçek bir siyasi sürece yönlendirilmesi için önemli bir aktör haline gelebilir. Özellikle İran gibi bölgesel güçlerin çatışmayı körükleyen müdahaleleri göz önüne alındığında, uluslararası baskının artırılması Sudan’daki felaketin önlenmesi için hayati önem taşıyor.