Kar yağarken gök gürültüsü ve şimşek çakması olayı İstanbul başta olmak üzere birçok ilde merak konusu oldu. Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nün uyarılarının ardından İstanbul’da gece saatlerinde şimşek çakması ve gök gürültüsü ile beraber kar yağışı etkisini artırdı. Atmosferdeki belirli koşulların bir araya gelmesiyle oluşan bu durum genellikle dağlık bölgelerde, deniz etkisi altında olan yerlerde veya kutup bölgelerine yakın alanlarda daha sık görülür. İşte, kar yağarken şimşek çakması ve gök gürlemesi hakkında bilgiler.
KIŞIN GÖK GÜRLEMESİ OLUR MU?
İTÜ Meteoroloji Mühendisliği Bölümü Öğretim Üyesi Dr. Deniz Demirhan, pek çok kişide tedirginlik yaratan bu durumun çok sık yaşanmasa da doğal olduğunu söyledi. Kar yağışı esnasında şimşek çakması ve gök gürlemesinin panik yaratması için bir sebep olmadığının altını çizen Demirhan, gök gürültülü kar yağışının arkasında yatan nedenleri hurriyet.com.tr’ye açıkladı.
Öncelikle şimşek ve gök gürültüsünün nasıl oluştuğu konusunda bilgiler veren Demirhan, “Atmosferde yer seviyesinde sıcak hava yukarı seviyede de soğuk hava olduğu zaman, yerdeki hava yukarı doğru hareket ederken, soğuk havayla karşılaşır ve yukarıya doğru hareket eden kalın tabakaya sahip ‘kümülonimbüs bulutlarını’ oluşturur.
Bu bulutların yere yakın seviyesi ile tepe seviyesi arasındaki sıcaklık farkı fazladır. Buradaki sıcaklık farkından dolayı bulutların içerisinde su damlacıkları oluşur. Ancak yukarı seviyede ise buz kristalleri mevcuttur. Buz kristalleri ve su damlacıklarının elektrik yükü farklıdır, bundan dolayı arada elektrik akımı başlar ve şimşek oluşur. Şimşek oluştuğu sırada sıcaklık milisaniyeler içinde 30 bin derece kadar artar. Bu sıcaklık artışı ise gök gürültüsüne neden olur. Çünkü burada havanın genleşmesi söz konusudur. Havanın genleşmesi ile beraber de yıldırım sesi duyarız” dedi.
KAR YAĞARKEN ŞİMŞEK ÇAKMASI VE GÖK GÜRÜLTÜSÜ NORMAL Mİ?
Kar yağdığında gök gürültüsü olması ve şimşek çakması pek çok kişi tarafından tuhaf karşılanmasına karşın tamamen bilimsel bir açıklaması mevcut. Dr. Öğretim Üyesi Deniz Demirhan, konuya şöyle açıklık getirdi:
“Eğer kar yağdığında da yer seviyesiyle bulut tepesi arasında bir elektrik akımı başlarsa şimşek oluşabilir. Buz kristalleri ve su damlacıkları aynı ortamda bulunursa burada yine elektrik akımı söz konusu olabilir. Daha seyrek yaşanmasına rağmen bu normal bir durumdur.
Az olmasının sebebi bulutun içinde iki farklı fazın gerekliliğidir, yani bir buz kristali bir de su damlacığı. Kış aylarında kar yağdığında genelde o bulutun içinde farklı iki faz oluşmuyor, bütün hepsi buz olabiliyor. Bu nedenle kışın yıldırım nadir görülüyor. Deniz suyu sıcaklıkları kış aylarında daha yüksektir ve nemli bir ortam oluşturur. Böyle bir hareketin başlayabilmesi için nemli bir yer olması gerekir ki nem yukarıya doğru yükselsin ve yukarıdaki soğuk havayla buluşsun.
Deniz üzerinde havanın yukarıya doğru hareketi deniz sıcaklığı söz konusu olduğundan daha kolaydır. Bu nedenle bulutların deniz üzerinde oluşması daha kolay olur ve yıldırım nispeten denize yakın yerlerde daha sık görülür.”
Kar yağarken gök gürültüsünün çok sık olmasa da görülebileceğinin altını çizen Dr. Öğretim Üyesi Deniz Demirhan, “Olma ihtimali biraz daha zayıf. Çünkü bulutun içindeki yük dengesinin negatif ve pozitif yüklerden oluşması gerek. Ancak kış aylarında bulutun içi bazen yalnızca buz kristallerinden oluşuyor ve bu durumun oluşma ihtimali biraz daha düşüyor. O nedenle bu durumu kış aylarında daha nadir görüyoruz. Ancak olması da gayet normaldir, kışın Şimşek çakmasında ve gök gürlemesinde panik yaratacak bir durum yoktur” şeklinde konuştu.
Cephesel orajın 1990’lı ve 2000’li yılların başında da görüldüğünü anlatan Okan Bozyurt, “Kar yağışı esnasında gök gürültüsü ve şimşek çakması nadir bir olaydır. Afyonkarahisar’da en son 2009 yılında gerçekleşti. Bundan önce Türkiye’de 1990’lı ve 2000’li yılların başında gerçekleşti. Ama her zaman görülen bir olay değildir. Biz buna kısaca ‘cephesel oraj’ adını veriyoruz. Ama bunun oluşum koşullarını kısaca özetleyecek olursak, sıcak havanın arkasından hemen gelen aşırı soğuk hava, sıcak havayı yukarı doğru hızlı şekilde yükseltip, alta giriyor. Böylece alt ve üst atmosfer arasında sıcaklık dengesizliğin oluşmasına yol açıyor. Fakat alt atmosfer çok soğuyor. Üst atmosfer de oldukça ılık oluyor. Dolayısıyla alt ve üst atmosferdeki ani sıcaklık farkından dolayı zıt yönlü elektrik akımları meydana geliyor. Böylece kar yağarken şimşek çakıyor. Ama aslında karın yağdığı katmanda şimşek çakmıyor.
Daha üst katmanda ve o katman aslında yağmur tabakası ve orada şimşek çakıyor. Ama biz bunu göremiyoruz. Alt katmanda tamamıyla kar bulutları olduğu için kar yağarken şimşek çakıyor görünümünü algılıyoruz. Normalde kar yağarken şimşek çakmıyor. Şimşeğin çaktığı yer yağmurun olduğu yer. Fakat alt katman çok soğuk olduğu için yani sıfırın altında değerlerde olduğu için yukarıdan aşağıya yağış taneleri düşerken birden donuyor ve kar kristalleri haline dönüşüyor” dedi.
‘KAR YAĞARKEN ŞİMŞEK ÇAKMASININ OLUMSUZ ETKİSİ OLMAZ’
Kar yağarken şimşek çakmasının olumsuz bir etkisinin olmayacağının altını çizen Bozyurt, “Bu tür yağışların olumsuz bir etkisi olmaz. Sadece ilginç bir tabiat olayı olarak hafızamızda kalır. Ama bu zaman zaman oluyor. Normal şartlarda nasıldır? Atmosferden çıktıkça sıcaklığın azalması lazım. Fakat bazı durumlarda dediğim gibi ani soğuk hava baskınlarında yani Balkanlar’dan gelen ani soğuk hava baskınlarında özellikle soğuk hava daha ağır olduğu için fizik olarak sıcak havanın altına giriyor. Sıcak havayı aniden yukarı doğru çıkarıyor. Sıcak hava genleşiyor ve hafifleyip yukarı çıkıyor. Dolayısıyla yukarı çıkma esnasında zıt yönlü elektrik akımı meydana geliyor” diye konuştu.
KAR YAĞARKEN GÖK GÜRLEMESİ NEDENLERİ
Bu durum, atmosferdeki belirli koşulların bir araya gelmesiyle meydana gelir. İşte nedenleri:
1. Yoğun Hava Karışımı
Thundersnow, genellikle soğuk hava kütlesinin üzerine sıcak ve nemli bir hava kütlesinin hızla yükselmesiyle oluşur. Bu durum, konveksiyon adı verilen bir süreci tetikler ve fırtına bulutlarının (kümülonimbüs) oluşmasına yol açar.
Kar yağışı sırasında, yükselen hava soğuduğunda yoğunlaşıp buz kristalleri oluşturur. Bu kristaller, elektrik yükleri biriktirerek yıldırım ve gök gürültüsüne sebep olabilir.
2. Kuvvetli Soğuk Cepheler
Soğuk cephelerin geçişi sırasında atmosferde hızlı değişimler yaşanır. Hava dikey olarak karışır ve elektriksel yük ayrışması artar. Bu durum, özellikle yoğun kar yağışı esnasında gök gürültüsüne yol açabilir.
3. Yerel Isı Farklılıkları
Bazı bölgelerde, özellikle büyük su kütlelerinin yakınında, hava kütleleri arasında güçlü sıcaklık farkları oluşabilir. Bu, kar yağışına eşlik eden gök gürültüsünü tetikleyen bir başka mekanizmadır.
4. Fırtına Bulutlarının Özellikleri
Gök gürültülü kar sırasında, bulutlarda yıldırım oluşumunu destekleyen elektrik yükü taşınımı mevcuttur. Ancak bu tür bulutlar, sıcak hava fırtınalarına göre daha alçakta bulunur. Bu nedenle gök gürültüsü genellikle daha boğuk ve daha az yaygın duyulur.
Nerelerde Daha Yaygındır?
Gök gürültülü kar olayları genellikle dağlık bölgelerde, deniz etkisi altında olan yerlerde veya kutup bölgelerine yakın alanlarda daha sık görülür.
Bu olay doğanın nadir güzelliklerinden biridir ve sıradışı bir atmosferik dinamizmi gözler önüne serer.
