Walter Besant ve Henry James’in metinlerini bir araya getiren ‘Kurmaca Sanatı’ adlı eser, 19. yüzyılın sonlarında edebiyat dünyasında büyük yankı uyandırmış bir tartışmayı iki farklı perspektiften ele alan bir metin. Kurmacanın ve yazarlığın sanat değerini sorgulayan bu tartışma, sadece dönemin değil, bugünün edebi meselelerine de baktırıyor okurunu. Besant ve James’in metinlerini bir araya getiren kitap, kurmacanın sınırlarını, işlevini ve yazarın edebi sanattaki rolünü farklı açılardan değerlendiren düşünceler sunuyor. Besant ve James, kurmacanın nasıl bir sanat dalı olarak değerlendirileceği ve bir yazarın sanata nasıl yaklaşması gerektiği üzerine ortaya koydukları çarpıcı görüşleriyle, modern edebiyat eleştirisine de rehberlik eden yaklaşımlar sergiliyor.
BESANT’IN GÖZÜNDEN: KURMACAYI SANAT OLARAK YÜCELTMEK
Walter Besant, kurmaca yazarlığının henüz diğer sanat dalları gibi değerlendirilmeye alınmadığı bir dönemde, bu türü resim, müzik ve mimariyle eş değer bir sanat formu olarak konumlandırıyor. Besant’a göre kurmacanın estetik değerleri ve okuyuculara sunduğu deneyimler, onu diğer sanat dallarının karşısında zayıf kılmaz, aksine onu daha güçlü ve zengin bir ifade alanına dönüştürür. Bu yaklaşımı, romanın kurmaca sanatındaki yerini tanımlarken ortaya koyduğu disiplinli ve sistematik bakış açısıyla destekler. Ona göre romancı, ustalığı ve disiplinli çalışmaları sayesinde bir sanatçı olarak diğer dallarda yer alan sanatçılar gibi toplumda saygı görecek bir konuma yerleşebilir. Besant’ın kurmacaya yüklediği bu değer, sadece okura estetik bir deneyim sunma amacı taşımaz; aynı zamanda toplumun kültürel ve ahlaki değerlerine de katkıda bulunmayı hedefler. Kurmacanın bir öğretme ve eğitme gücüne sahip olduğuna inanan Besant, roman yazarının toplumun yararına katkıda bulunması gerektiğini savunur. Roman yazarına yüklediği bu misyona göre, bir kurmaca yazarı, tıpkı bir öğretmen veya rehber gibi, okuyucusunu aydınlatma sorumluluğuna sahiptir. Bu düşünce, onun sanatı toplum yararına kullanma eğiliminde olduğuna işaret eder. Besant, yazarın edebi eseri bir ahlaki veya toplumsal amaç doğrultusunda şekillendirmesi gerektiğini dile getirir ve romanı bir “araç” olarak değerlendirir.
JAMES’İN ELEŞTİRİSİ: SANATIN SINIRSIZLIĞI
Henry James, Besant’ın bu görüşlerine doğrudan karşı çıkar. Ona göre roman sanatı, herhangi bir kısıtlamaya tabi tutulamaz; sanatın doğası, sınırları zorlamak ve ifade özgürlüğünü en uç noktalara taşımak üzerine kuruludur. James, kurmacanın işlevselliği ya da ahlaki görevi hakkında Besant’la hemfikir değildir. Yazarın topyekûn özgürlüğünü savunan James, sanatın katı kurallarla sınırlandırılmasının, eserin doğal akışını bozabileceğine inanır. Bu nedenle, Besant’ın yazarın topluma ahlaki mesajlar verme zorunluluğu bulunduğu fikrini eleştirir ve sanatta, özellikle kurmacada, mutlak bir özgürlüğün olması gerektiğini savunur. James’in bu görüşü, edebi sanatın yapısına dair önemli bir tartışma yaratır: Edebiyat, salt bir estetik haz mı sunmalıdır yoksa toplumsal ve ahlaki sorumluluklar taşıyan bir araç olarak mı değerlendirilmelidir? James’in bu soruya yanıtı açıktır; ona göre sanat, doğası gereği sınırsızdır ve sanatçının özgürlüğü, edebi yaratının temel taşıdır. Bu özgürlük, yazarın yaratıcı sürecini etkileyen en önemli faktördür ve yazarın kurmaca evreni, bu özgürlük sayesinde geniş bir ifade alanı bulur. James, yazarın yalnızca topluma değil, aynı zamanda kendi içsel ifade dürtüsüne de sadık kalması gerektiğine inanır.
Kurmaca Sanatı, Walter Besant, Henry James, Çevirmen: Bülent Ayyıldız, 112 syf., Ketebe Yayınevi, 2024. EDEBİ GELENEKTEN MODERNİZME
‘Kurmaca Sanatı’, edebiyatın sanat formları arasındaki yerini tartışırken, aynı zamanda kurmacanın sınırlarına dair klasik ve modernist yaklaşımları da karşı karşıya getirir. Walter Besant’ın görüşleri, edebiyatı bir toplumsal sorumluluk alanı olarak değerlendiren klasik bir anlayışı yansıtırken, Henry James’in bakış açısı, edebiyatın modernist ve bireyselci bir yönünü ortaya koyar. Bu iki görüş arasındaki zıtlık, kurmacanın bir sanat formu olarak nasıl ele alınması gerektiği konusunda düşünsel bir alan yaratır. Besant’ın topluma fayda sağlama amacı güden kurmaca anlayışı, dönemin sosyal ve ahlaki değerlerini ön plana çıkartır. James ise bu anlayışa meydan okuyarak, başta da belirttiğimiz gibi, sanatın sınırsız ve bireysel bir yaratı alanı olması gerektiğini savunur. Bu tartışma, aslında kurmacanın klasik anlatı formlarından modernist anlatı formlarına doğru bir geçiş sürecini de temsil eder. Bu anlamda ‘Kurmaca Sanatı’, 19. yüzyıl edebiyatında belirginleşen klasik-modernist ayrımın da habercisi olarak değerlendirilebilir.
Neticede, Walter Besant ve Henry James’in “kurmaca sanatı” üzerine yaptıkları tartışma, edebiyatın sadece estetik bir alan olmadığını; aynı zamanda yazarın topluma, bireye ve kendine karşı sorumluluklarını da içeren çok katmanlı bir alan olduğunu ortaya koyuyor. Besant, topluma fayda sağlamak gibi yüksek bir amaca sahip bir kurmaca anlayışı önerirken, James, sanatı sınırlayan bu tür dışsal baskılara karşı çıkıyor. Bu iki büyük yazarın eser boyunca sergiledikleri zıt bakış açıları, okuyuculara sanatın işlevi ve amacı üzerine lezzetli bir okuma sunuyor. Sonuç olarak, ‘Kurmaca Sanatı’, hem genç yazar adaylarına hem de edebiyatseverlere kurmacanın doğası, sınırları ve işlevi üzerine düşünme olanağı yaratırken, sanatsal yaratım sürecinin temel dinamiklerini keşfe davet ediyor.
