BBC Rusça’nın araştırmasına göre Rus mahkemelerinde rekor sayıda birliklerinden firar eden ya da izinlerinden dönmeyen asker vakası görülüyor. Birçok asker kaçağı, yakınlarının yanına sığınıyor ve onlar da soruşturma geçirme riski taşıyor.
23 Mart 2023 sabahı, Rusya’nın güneyindeki Stavrapol bölgesinde yer alan bir köyde, Dimitri Seliginenko adlı genç bir adam, faturalarını ödeyebilmesi için kız arkadaşını motorsikletiyle belediye binasına bıraktı.
Altı ay önce Rus lideri Vladimir Putin’in askeri seferberlik ilan etmesiyle Ukrayna’da savaşması için çağrılmıştı ve Mart’ta cepheye geri dönmüş olması gerekiyordu.
Ancak 10 günlük hastalık izninden dönmedi ve şu anda Rusya’nın arananlar listesinde.
Köyden geçerken, okulu bitirdikten sonra polis olan eski sınıf arkadaşı Andrey Soverşennov tarafından görüldü.
Soverşennov askeri polise ihbarda bulundu vei kısa süre sonra, üç kişi kız arkadaşını bekleyen Seliginenko’yu tutuklamaya çalışıyordu.
Seliginenko, annesine ve üvey babasına haber vermeyi başardı ve onlar da müdahale etmek için arabayla köye geldiler. Bundan sonra neler yaşandığına dair iki farklı anlatım var.
Resmi polis anlatımına göre Seliginenko’nun üvey babası Aleksandr Graçov, Soverşennov’un kelepçelerini kaptı ve “Onun yerine beni tutuklayın” diye bağırdı. Daha sonra da Soverşennov’u yere yatırıp, dövmeye başladı.
Ailenin versiyonuna göre, üvey oğlunun tutuklama emrini talep etmesinin ardından yere itilen ve dövülen Aleksandr Graçov olmuştu.
Her ikisi de hastaneye kaldırıldı ve Graçov’a daha sonra polise saldırı suçlaması yöneltildi.
Bu arada Selginenko ise, anne ve babasının arabasına atlayıp, kaçmıştı.
Olay, köylülerin kurduğu sosyal medya sohbet grubunda ateşli bir tartışma başlattı.
Seliginenko’nun ailesi, çocuklarının zaten askere alınmaması gerektiğini savundu. Aile, askere alınmadan önce uygun olup olmadığına dair düzgün bir tıbbi muayeneden geçirilmediğini, koronavirüs kapmış olmasına karşın cepheye gönderildiğini söylüyor.
Ocak 2023’te Seliginenko don ısırması olmuştu ve izin verildi. İki gün sonra eve döndü ve midesinden ameliyat oldu. Aile Dimitri’nin askerliğe uygun olmadığının açık şekilde görüldüğünü ve askeri tıp komisyonu tarafından incelenmiş olması gerektiğini belirtiyor.
Ancak sohbet grubunda herkes anlattıklarına sempati duymuyordu ve aile buna karşılık komşularından duygusal bir istekte bulundu.
“Burada, köyümüzde rahat içinde yaşıyorsunuz. Peki hanginiz bizimle, Pyatigorsk, Budyonnovsk ya da Rostov’daki hastanelerde kaç yaralı askerin yattığını görmek için bizimle geleceksiniz? Başkalarını yargılamadan önce kendinizi zaten bu kadar çok acı çekmiş anne ve oğlunun yerine koyun. Kocalarınız ve oğullarınız yanınızda. Aynı şeyin sizin de başınıza gelmemesi için dua etmeye başlasanız iyi olur.”
Mart 2024’te Aleksandr Graçov polise saldırıdan suçlu bulundu ve 150 bin ruble (1500 ABD Doları) ödemeye mahkum edildi.
Dmitri Seliginenko ise birliğine dönmedi ve nerede olduğu bilinmiyor. Olaya karışan hiç kimse BBC’yle konuşmak istemedi.
‘Bütün erkeklerimizi aldılar’
Stavrapol bölgesinden yüzlerce kilometre uzaklıkta, Rusya’nın öte yanındaki Buryat Cumhuriyeti’nde iki vaka daha mahkemenin önüne geldi.
Sanık sandalyesinde birliğinden firar eden asker Vitali Petrov ve polisin damadını tutuklamasına engel olmaya çalışan kayınvalidesi Lidia Tsaregorodtseva vardı.
BBC, mahkeme belgelerinden ve güvenlikleri nedeniyle adlarını açıklamadığımız davayı bilen kişilerin anlatımlarından neler yaşandığını bir araya getirdi.
Şaldaray köyünden, 33 yaşındaki iki çocuk babası Vitali Petrov, 2022’de Ukrayna’da savaşması için cepheye çağırıldı.
Bölge, ülkenin en yoksul yerlerinden. BBC’nin araştırması ve bağımsız Rus yayıncı Mediazona’ya göre 2022 sonbaharında ülkenin en büyük seferberlik ve can kaybı oranlarından birine sahipti.
Birkaç ay öncesinde yıl birliğini izinsiz terk eden ve zorla geri götürülen Petrov, Haziran 2023’te kaldığı askeri hastaneden firar etti.
Kayınvalidesi, Petrov’un askerlik yapmaya elverişli olmadığını, baş ağrıları çektiğini ve aynı zamanda birliğinde şiddete ve zorbalığa mazur kaldığını anlattı.
Askeri savcılar ise, Petrov’un cepheye gönderilmeten kaçtığını iddia etti.
Petrov 2023’ün yaz ve sonbahar aylarında kayınvaledisinin evinde saklandı. Günlerinin büyük kısmını yakında ormanda çam fıstığı, mantar ve meyve toplayarak geçiriyor, eve geceleri uyumaya geliyordu.
Firari askerlerin ülkeden kaçmalarına yardımcı olan Run to the Forest (Ormana Kaç) adlı sivil toplum kuruluşundan aktivist Grigori Sverdlin, firar askerlerin % 30 kadarının Rusya içinde kaldığını, gerisinin de ülke dışına kaçtığını tahmin ediyor. Mediazona’ya göre Rus mahkemelerinde firari ve birliklerini izinsiz terk etme suçlamalarının bulunduğu 13 binden fazla dava olduğunu belirtiyor.
Aralık 2023’te, silahlı polisler Petrov’u tutuklamak için kapıya dayandı.
Sonrasında neler yaşandığına dair yine farklı anlatımlar var.
Tsaregorodtseva polisin kapıyı kırıp, eve daldığını, evi ararken ve zemindeki döşemeyi baltalarla kırarken, kendisini ve dehşete kapılmış iki küçük kız torununu itip kaktıklarını anlattı.
Tsaregorodtseva ayrıca, polisin kimlik ya da tutuklama emri göstermediğini belirtti. Mahkeme belgelerine göre polis bu suçlamayı reddetti ve evi aramadıklarını ve eşyalara dokunmadıklarını savundu.
Hem ailenin hem de polisin anlatımına göre Petrov kilerde saklandığı yerden çıktı ve kızları ona doğru koştu.
Mahkeme belgelerinde, polis ve aile Petrov tutuklanırken yaşanan arbededen birbirlerini sorumlu tuttuğu belirtildi.
Küçük kızlarına göre babaları evden sürüklenerek çıkartıldı ve polis tarafından dövüldü. Arbede sırasında kaynar suyla yanan bir polis yetkilisi de hastaneye kaldırıldı.
Hem Petrov hem de Tsaregorodtseva yargılandı. Petrov izinsiz birliğini terk etmekten altı yıl hapis cezası aldı. Kayınvalidesi de iki yıl hapse çarptırılırken, arbedede yaralanan polise 100 bin ruble tazminat ödemesine hükmedildi.
Davaya yakın bir kaynak, BBC’ye yaptığı açıklamada Vitali Petrov’un eşinin, kocasının cephede değil de, hapiste kalmasından memnun olduğunu belirtti.
BBC’nin kaynağı ayrıca, savaşın kırsal kesimdekilerin yaşamına dar be vurduğunu anlattı.
“Köylerdeki tüm erkekler bizlerden alındı. Ağır işleri görecek, hayvanlara bakacak, kış hazırlıkları yapacak kimse kalmadı. Birinin çocuğu hasta, öbürü korkudan ölecek halde. Köylerde olmayacak duaya amin diyen sadece kadınlar kaldı.”
Söz konusu kaynak ayrıca, erkeklerin isteseler de istemeseler de savaşa gitmek ya da ailelerini tek başına mücadele etmeye bırakmak arasında “imkansız bir seçim” yapmak zorunda kaldıklarını hissettiklerini anlattı.
Firara yedi yıl hapis cezası
BBC’nin gördüğü bir diğer vakada ise sabıkalı bir asker söz konusu.
Rusya- Moğolistan sınırındaki bir köyden Roman Yevdokimov, Ocak 2023’te birliğinden firar etme suçlamasından yedi yıl hapis cezası aldı.
Hırsızlıktan iki sabıkası olan 34 yaşındaki Yevdokimov, Putin’in ülke genelindeki seferberliği sırasında, Ekim 2022’de silah altına alındı.
Yevdokimov birliğinde sadece bir ay geçirdikten sonra firar edip, evine geri döndü. Ormanda saklanarak yaşadı ve aile üyeleri tarafından kayınvalidesinin evinin kilerinde tutuldu. Ta ki, yakalanıp, hapse gönderilene kadar.
Ancak hüküm giymiş bir suçlu olarak Yevdokimov’a, hapiste yatmak yerine, gidip Ukrayna’da savaşma seçeneği sunuldu. Ani saldırı timinde altı ay geçirdi ve o zamanki kurallara göre serbest bırakıldı ve Nisan 2024’te yeniden evine döndü.
Ailesi, cephedeki altı ayın ardından travma geçirdiğini ve eski yaşamına geri dönemediğini söylüyor. Şu anda zamanının çoğunu, daha önce inzibatlardan saklandığı ormanda geçiriyor.
Hapishaneden alınan bir ani saldırı timi üyesi olduğu için, firardan aldığı yedi yıl hapis cezası resmen affedildi, ancak cephede savaştığını ve görev sırasında yaralandığını gösteren belgeleri yok.
Hapishanelerden alınan çok sayıda savaş gazisi, Rusya Savunma Bakanlığı’ndan durumlarının tanınmasını istiyor.
Ancak Yevdokimov için, en yakın seferberlik merkezine yapılacak dört saatlik yolculuk kaldırabileceğinden fazla.
Kızkardeşi BBC’ye “Onu görmeye gittiğimde biraz içmişti ve ‘Belki de sözleşmeli asker olmalıyım’ demişti” diye konuştu.
“Gitmesine izin vermeyeceğim ve beni geride bırakmaktan korkuyor çünkü onun için ne kadar çok kaygılandığımı biliyor. Ama yine oradaki yoldaşlarına geri dönmek istiyor. Çünkü bazıları ölüyor ve onlardan endişeli.”
Bu vakalar, mahkemelere taşınanların çok küçük bir kısmı.
2024’teki resmi kayıtlara göre her ay 800 dolayında asker izinsiz birliği terk, emre itaatsizlik ve birliklerinden firar etmekten hüküm giyiyor. Mediazona’ya göre bu sayı geçen yılın iki, savaştan öncekinin de 10 katından fazla. Firari askerlere yardım eden aile üyelerinden kaç kişinin hüküm giydiği konusunda ise resmi bir istatistik yok.
Katkıda bulunan; Olga Ivshina
Editör: Olga Shamina
İllustrasyonlar: BBC Rusça Görsel Gazetecilik Ekibi
