İngiliz edebiyatının devi William Shakespeare’in yüzyıllardır kayıp olduğuna inanılan bir oyunu, 20 yıllık bir akademik yolculuğun sonunda yeniden hayat buldu.
Amerikalı Shakespeare uzmanı Prof. Dr. Gary Taylor, uzun süredir kayıp olduğu düşünülen “The History of Cardenio” adlı oyunu restore ederek sahneye koydu.
Indiana University ve Purdue University-Indianapolis (IUPUI) Tiyatro Bölümü tarafından sahnelenen bu eser, edebiyat ve tiyatro dünyasında büyük bir heyecan dalgası oluşturdu.
İlk kez 1613’te Shakespeare’in tiyatro topluluğu The King’s Men tarafından sahnelendiği bilinen oyun, o tarihten beri kayıplara karışmıştı. Şimdi, Taylor’ın çabalarıyla, bu gizemli eser 400 yıldan uzun bir aradan sonra izleyicilerle buluştu.
“The History of Cardenio”, Shakespeare’in son dönemlerinde, John Fletcher ile iş birliği içinde yazdığına inanılan bir eser.
1653’te bir yayın kaydında adı geçen oyun, Miguel de Cervantes’in “Don Quixote” romanındaki bir yan hikâyeden esinleniyor. Ancak orijinal metin hiçbir zaman basılmadı ve kayboldu.
18. yüzyılda, İngiliz oyun yazarı Lewis Theobald, “Double Falsehood” adlı bir oyunu sahneleyerek bunun Shakespeare’in “Cardenio”sundan uyarlandığını iddia etmişti.
Dönemin eleştirmenleri tarafından bir aldatmaca olarak görülen bu iddia, yıllarca tartışma konusu oldu.
Prof. Taylor ise, 20 yıl boyunca metin analizleri, tarihsel kayıtlar ve stilistik incelemeler yaparak “Double Falsehood”un Shakespeare’in elinden çıktığını kanıtlamaya çalıştı ve kendi restorasyonunu ortaya koydu.
IUPUI’de gerçekleşen bu ilk profesyonel sahneleme, Cardenio ve nişanlısı Lucinda ile Cardenio’nun arkadaşı Fernando ve çoban kızı Violenta arasındaki iki aşk hikâyesini merkeze alıyor.
İhanetler, zorla evlendirmeler ve dramatik buluşmalarla dolu oyun, Shakespeare’in tanıdık temalarını taşıyor.
Taylor, özellikle oyunun tartışmalı tecavüz sahnesini 17. yüzyıl ahlak anlayışına uygun şekilde yeniden düzenlediğini belirtti:
“Bugünün hukukçularının ‘rızaya dayalı zorlama’ diyeceği bir sahne tasarladım. Bu, dönemin değerleriyle daha uyumlu”
Columbia Üniversitesi’nden İngiliz edebiyatı profesörü James Shapiro, bu çalışmayı “Shakespeare araştırmalarında çığır açıcı bir adım” olarak nitelendirdi.
Shapiro, “Taylor’ın çabaları, Shakespeare’in Fletcher ile iş birliğinin boyutlarını anlamamızı sağlıyor. 1613’te İngiltere’de İspanyol kültürünün etkisi artıyordu ve bu oyun, o dönemin ruhunu yansıtıyor” dedi.
Shapiro’ya göre, “Cardenio”nun sahnelenmesi, Shakespeare’in son dönem eserlerinin daha iyi anlaşılmasına kapı aralayabilir.
Nottingham Üniversitesi’nden edebiyat profesörü Brean Hammond ise, “Double Falsehood”un Shakespeare’e ait olduğuna dair artan bir(konsensüs) olduğunu vurguladı.
Hammond, “Büyük veri tabanları ve gelişmiş atribuzyon testleri sayesinde, metnin bir kısmının Shakespeare’in, bir kısmının ise Fletcher’ın kaleminden çıktığını söyleyebiliriz. Taylor’ın restorasyonu, bu karmaşayı çözme yolunda önemli bir katkı” dedi.
Hammond, 2010’da Arden Shakespeare tarafından yeniden basılan “Double Falsehood”un, Taylor’ın çalışmasına zemin hazırladığını da ekledi.
2021’de Shakespeare Quarterly dergisinde yayımlanan bir makale, “Cardenio”nun metinsel izlerini dijital dilbilim araçlarıyla analiz etti.
Araştırmaya göre, oyunun bazı bölümleri Shakespeare’in karakteristik dil kullanımını – örneğin, karmaşık metaforlar ve ritmik söz dizimi – yansıtıyor. Bu bulgular, Taylor’ın restorasyonunun bilimsel bir temele dayandığını destekliyor.
TARİHSEL BAĞLAM VE SAHNELEME SÜRECİ
“The History of Cardenio”nun kayboluşu, Shakespeare’in yaşadığı dönemde yalnızca yarısının basıldığı gerçeğiyle bağlantılı.
1623’te, Shakespeare’in ölümünden yedi yıl sonra, meslektaşları John Heminges ve Henry Condell tarafından derlenen Birinci Folio, yazarın 36 oyununu içeriyor. Ancak “Cardenio” gibi eserler bu koleksiyona dahil edilmedi.
Taylor, yıllarca küçük çaplı okuma ve sahne denemeleri yaparak metni geliştirdi. IUPUI’deki tam kapsamlı performans, profesyonel bir ekip ve oyuncu kadrosuyla gerçekleşti.
Gösterim sonrası, dünyanın dört bir yanından Shakespeare uzmanları geri bildirimlerde bulunarak metnin daha da iyileştirilmesine katkıda bulundu.
Londra’daki King’s College’dan tiyatro tarihçisi Dr. Farah Karim-Cooper, sahnelemenin önemine dikkat çekti:
“Bu, sadece kayıp bir oyunun geri dönüşü değil, aynı zamanda Shakespeare’in yaşadığı teatral ortamı yeniden keşfetme fırsatı. 17. yüzyıl izleyicileri için bu oyun, hem eğlenceli hem de derin bir deneyimdi”
Karim-Cooper, oyunun Kral I. James’in sarayında iki kez sahnelendiğini ve dönemin beğenisini kazandığını hatırlatıyor.
EDEBİYAT DÜNYASINA ETKİSİ
Gary Taylor, projenin kişisel bir tutku olduğunu söyledi:
“20 yıl boyunca bu oyunu yeniden hayata geçirmek için çalıştım. Eksik parçaları bir araya getirmek, hem Shakespeare gibi hem de Fletcher gibi yazmayı gerektirdi.”
Taylor’ın çabaları, edebiyat dünyasında “Shakespeare’in kutsal kasesi” olarak görülen kayıp eserlerin aranmasına yeni bir ivme kazandırabilir. “Love’s Labour’s Won” hâlâ bulunmayı beklerken, “Cardenio”nun sahnelenmesi, kayıp eserlerin izini sürmenin hâlâ mümkün olduğunu gösteriyor.
IUPUI’deki performans, tiyatroseverler ve akademisyenler tarafından ayakta alkışlandı.
Shakespeare’in 400 yıl önceki sesi, Taylor’ın titiz çalışmasıyla yeniden duyulurken, bu tarihi buluş, edebiyat ve tiyatro tarihine altın harflerle yazıldı.
Gelecekte, oyunun daha geniş sahnelerde yer alması ve yeni keşiflere ilham vermesi bekleniyor.
