Sırbistan’da Protestoda Panik: Sonik Silah İddiaları

Birkaç saniye boyunca yalnızca sadece ve sadece panik hakimdi; kaos ve korku, Sırbistan’daki büyük bir hükümet karşıtı protestosunda kalabalığın içinde yayıldı.

Başlangıçta bir kafa karışıklığı olarak görülen olay, daha sonra protestoyu bastırmak için yasa dışı bir ses silahının kullanılıp kullanılmadığına dair sorulara yol açtı.

Cumartesi akşamı başkent Belgrad’daki büyük bir protestocu kalabalığının içindeydim; Kalabalık, Novi Sad’daki tren istasyonunun bir kısmının çökmesi sonucu hayatını kaybeden 15 kişi anısına 15 dakikalık bir saygı duruşunda bulunuyordu.

Bu trajedi, ülke genelinde büyük bir huzursuzluk başlatmıştı.

Sonra, aniden, yüksek ve rahatsız edici bir gürültü sessizliği yıktı.

Hava bir anda değişti.

Kalabalık paniğe kapılarak kaldırıma doğru koşmaya başladı.

Ben de onlarla sürüklendim. İnsanlar her yöne dağıldı.

İlk başta birçok kişi bunun bir acil durum aracından gelen bir ses olduğunu düşündü.

Bir araba çarpışmasına benzeyen bir ses duyulmuştu, ancak ortada ne bir siren vardı ne de bir kaza.

Sonra söylentiler başladı.

Sırp yetkililerin, barışçıl protestoculara karşı ağrı, baş dönmesi ve işitme hasarına neden olabilen bir sonik silah kullandığına dair iddialar ortaya atıldı.

Sırp yetkilileri bu iddiaları reddederek güvenlik güçlerinin askeri sınıf bir Uzun Menzilli Akustik Cihaz (LRAD) – yani “ses topu” – kullanmadığını açıkladı.

Belgrad’daki kamu savcılığı ofisi, İçişleri Bakanlığı’nı olayı soruşturmakla görevlendirdi.

‘Korkunç bir sesti’

Bu protestoya 275 bin ile 325 bin arasında kişinin katıldığı tahmin ediliyor. Hükümet ise katılımı 107 bin olarak açıkladı.

Protestocuların toplandığı yerlerden biri, Belgrad’ın merkezindeki sarı renkli Öğrenci Kültür Merkezi’ydi. Yüksek sesin duyulduğu noktalardan biri de burasıydı.

Son dört aydan fazla bir süredir, Sırbistan’daki protestocu öğrenciler üniversitelerini işgal ediyor ve protestolar örgütlüyor; Novi Sad tren istasyonunun çöküşünden sorumlu olanların adalete teslim edilmesini talep ediyor.

BBC Sırpça servisine konuşan görgü tanıkları sesi duyduklarını ancak sesin şiddetinin bulundukları yere göre değiştiğini söyledi.

Bazıları bunu Formula 1 yarışı gürültüsüne benzetirken, diğerleri bir uçağın alçaktan uçuşuna ya da bir MR cihazının sesine benzetti.

43 yaşındaki protestocu Ivan Vasic, “Sanki F1 yarışının başlangıç çizgisinde olmak gibiydi” dedi.

“Sonra hiçbir şey hissetmedim, ancak eşim gece geç saatlere kadar süren şiddetli bir baş ağrısından şikayet etti.”

Diğer bazı göstericiler baş dönmesi ve denge kaybı yaşadıklarını söyledi.

37 yaşındaki Lela Sredojevic, “Bu korkunç bir sesti. O kadar güçlüydü ki, sanki başımıza bir şey düşecekmiş gibi hissettik” dedi.

“Böyle bir şey daha önce hiç hissetmemiştim. Gerçekten çok korktum. Bir dakikadan kısa sürdü ama o an sonsuzluk gibi geldi.”

Ben de gece boyunca kulaklarımda çınlama hissettim.

Salford Üniversitesi’nden Akustik Mühendisliği Profesörü Trevor Cox, BBC’ye yaptığı açıklamada, bu kadar yüksek bir sesin sosyal medyada dolaşan videolarda daha belirgin olması gerektiğini söyledi.

“Birisi kulak çınlaması ya da geçici işitme kaybı yaşadıysa – bir gece kulübünden çıkıp hafif sağır hissetmek gibi – bu, sesin işitme kaybına yol açabilecek kadar yüksek olduğunu gösterir” dedi.

“Bu oldukça ciddi çünkü kalıcı hasara neden olabilir.”

Ancak Prof. Cox, olayın bir “ses silahı” içermemiş olabileceğini de ekledi.

Prof. Cox, “Ses yeterince yüksek olmasa bile, bu tür bir ses kitlesel bir paniğe yol açabilir. Stres de kulak çınlamasını tetikleyebilir” dedi.

Akustik silahların olası etkilerini inceleyen fizikçi Jürgen Altmann, BBC’ye yaptığı değerlendirmede sesin “muhtemelen LRAD ailesinden bir cihazın ürettiği güçlü bir akustik kaynaktan üretildiğini” belirtti ancak başka olasılıkların da değerlendirilebileceğini söyledi.

Altı Sırp STK’sı ortak bir açıklamada, “500 vatandaşın raporlarından ve tanıklıklarından, 15 Mart’taki protesto sırasında güçlü bir sonik patlama olduğu ve bu durumun orada bulunanlar arasında fiziksel ve psikolojik tepkilere yol açtığı açıktır” dedi.

Uzun menzilli akustik cihaz nedir?

Gündemdeki cihaz, Uzun Menzilli Akustik Cihaz (LRAD) olarak bilinen bir sistem.

Bu tür cihazlar güçlü ses dalgaları yayarak ağrı, mide bulantısı ve sersemlik hissi yaratabiliyor.

Sırbistan’da polis tarafından kullanımı yasak.

BBC Rusça’nın savunma muhabiri Pavel Aksenov, ” Plastik mermiler ve göz yaşartıcı gaz gibi öldürmeyen silahlar yıllardır polis güçleri tarafından kullanılıyor, ancak ses sistemleri daha yeni bir gelişme. 2000’lerin başlarında ortaya çıktılar” dedi.

Aksenov şöyle devam etti:

“Bu cihazlar kalabalıkları ya da bireyleri hedef alabilir ve polis ile askeri birimler tarafından isyanları bastırmak, gösterileri dağıtmak, kontrol noktalarını korumak ya da gemileri korsan saldırılarına karşı korumak için birçok ülkede kullanıldı.

“Bu silahlar ölümcül olarak sınıflandırılmasa da insan sağlığına ciddi zarar verebilir. Etkilerini düzenlemek zordur, bu da potansiyel yaralanma risklerini artırır.”

LRAD cihazları, 2009’da Pittsburgh’daki G20 zirvesi sırasında ABD Ulusal Muhafızları tarafından ve 2014’te Ferguson’daki toplumsal olaylarda protestoları dağıtmak için kullanılmıştı.

Amerikan Sivil Özgürlükler Birliği (ACLU), sonik silahların insan üzerindeki etkileri hakkında kapsamlı çalışmalar yapılmadığını belirtiyor. Ancak işitme kaybı, uzun süreli kulak ağrısı ve kulak çınlaması gibi bireysel raporlar var.

ACLU ayrıca, bu silahların ayrım gözetmeden etkilediğini ve yalnızca protestocuları değil, yanındaki seyircileri ve polisi de etkilediğini vurguluyor.

Sırp ordusu ne diyor?

Sırp ordusu, ne bir sonik topa sahip olduklarını ne de böyle bir silahı kullandıklarını açıkladı.

Sırbistan devlet televizyonu RTS’ye konuşan Tuğgeneral Slavko Rakic, “Ses topu, insan ses sisteminin çok üzerinde bir ses sistemi kullanır. Ancak gördüğümüz şey böyle bir şeye benzemiyor” dedi.

Belgrad Güvenlik Politikaları Merkezi’ne göre, 2022’de Sırbistan İçişleri Bakanlığı, akustik cihazları kalabalık kontrol araçları olarak yasallaştırmaya çalıştı.

Ancak kamuoyu baskısı üzerine taslak yasa geri çekildi.

Yeni bir taslak şu anda geliştirme aşamasında, ancak kamuoyuyla paylaşılmadı.

Haziran sonuna kadar kabul edilmesi bekleniyor.

Bundan sonra ne olacak?

Öğrenci protestocular, yetkililerin taleplerini karşılamadığını söylüyor.

Bu talepler arasında Novi Sad tren istasyonunun yeniden inşası hakkında belgelerin açıklanması yer alıyor.

Bu hafta içinde büyük protestoların yeniden başlaması bekleniyor.

Pazartesi günü yaklaşık 500 öğrencinin katıldığı gibi daha küçük protestolar rutin hale geliyor.

Kaosa rağmen, bu protestoların dineceği konusunda pek bir beklenti yok.

Novi Sad çöküşü sonrası öğrenci aktivizminden doğan bu hareket, artık hayatın her kesiminden insanları içeriyor.

Daniel Wittenberg bu habere katkıda bulundu.