O artık 70 yaşında. Görevine veda ettiği 2018 yılının Aralık ayından bu yana adeta inzivaya çekildiği sıradan bir apartman dairesinde yaşıyor. 60’ların mimarisini yansıtan dolambaçlı bir apartmandaki evi Berlin’in merkezinde. Kendisini ziyarete gelen arkadaşlarını o evde, kitabını yazdığı yerde ağırlıyor. Pazarda, markette onu görmek, onunla konuşmak Berlinliler için son derece olağan.
Kocasının fotoğrafları var vitrinde. Siyah beyaz şehir manzaraları, süzülen patenciler, köprü altındaki insanlar fotoğraflara sığan detaylardan yalnızca birkaçı.
DER SPİEGEL’i konuk eden eski Şansölye Merkel röportaja başlamadan önce gururla kitabını gösteriyor; halihazırda basılı bir kopyaya sahip olan birkaç kişiden biri. 700 sayfalık kitabın mimarı ve yazarı Merkel’in keyfi yerinde, kendisini ve kitabını anlatmak istiyor. Ama öncelikle kendisine sorulmak istenen sorular mevcut siyasi gelişmelerle ilgili.
“ALMANLAR GELECEKTEN KORKUYOR. YA SİZ?”
– Ben temelde iyimser bir insanım ama endişelenmekte haklılar. Şansölye olarak geçirdiğim döneme bakarsak, ilk 2 yılda şansölyeliğin temel becerilerini öğrenebildim, sonra birçok kriz başladı. Ve o zamandan bu yana çatışmaların sayısının sadece hızla arttığını gördük.
“EĞİL, EĞİL… AMA KIRILMADIĞINDAN EMİN OL!”
– İnternetteki yeni sosyal iletişim seçenekleri sayesinde siyah ve beyaz, grinin tonlarını görme ve uzlaşma seçeneğine göre giderek daha baskın hale geliyor. Her şeyi bir arada tutmak, Avrupa’yı bir arada tutmak için giderek daha fazla çaba gerekiyor. Papa Francis bir keresinde bana farklı görüşlerle nasıl başa çıkılacağı konusunda bir tavsiye vermişti: “Eğil, eğil, eğil. Ama kırılmadığından emin ol.” Bu benim zamanımda bile zordu. Şimdi durum yine kötüleşti.
DONALD TRUMP KAZANDI, ANKETLER YANILDI
– Anketler yine yanıldı. Kaç gazete sayfası Harris’in az farkla kazanabileceğine dair haberlerle doldu? Sayısız… Ama o gün sabah saat altıda erkenden uyandım, cep telefonuma baktım… Sonuç üzüntü… Hillary Clinton’ın 2016’da kazanamaması da benim için hayal kırıklığı olmuştu. Eğer siyasette kazan-kazan durumuna izin vermeyen ve her zaman yalnızca kazananları ve kaybedenleri kutuplaştıran biri varsa, o zaman bu tarafsızlık açısından çok zor bir iştir.
(Yukarıdaki son cümlesinden itibaren Trump’ı işaret ederek yorumda bulunuyor:)
Bu hiçbir zaman benim tarzım olmadı. Belki Doğu Almanya döneminden etkilenerek satır aralarını okumayı öğrendim. Sözde birbirini geçmenin, yenmenin siyasi bir erdem olduğunu düşünmüyorum. O kadar kötü şeyler olabilir ki; hem olumlu hem de olumsuz üstünlükler boşa harcanır. Aslına bakarsanız Trump’la sohbet edemezsiniz, her karşılaşma bir rekabettir: sen ya da ben.
Hatırlıyor musunuz? 2017 yılında tipik bir sahne vardı: Beyaz Saray’a yaptığım ziyarette onu görevdeki fotoğrafçılarla birlikte el sıkışmaya ikna etmeye çalışmıştım, son derece yapıcı bir şekilde. O reddetti.
“HER KARŞILAŞMA BİR REKABETTİR”
Trump çok meraklıydı ve detayları öğrenmek istiyordu. Ancak bunları yalnızca kişinin kendi avantajına göre test etmek, kendisini güçlendiren ve başkalarını zayıflatan argümanlar bulmak için. Odada ne kadar çok insan varsa, kazanma arzusu da o kadar büyüktü. Onunla sohbet edemezsin, her karşılaşma bir rekabettir: sen ya da ben.
“TRUMP DÜNYA BARIŞI İÇİN BİR ZORLUK”
– Bu dünya için, özellikle de çok taraflılık açısından bir zorluk. Çünkü bu başkanın arkasında, dolarla birlikte küresel para sistemi üzerinde de güçlü bir etkiye sahip olan dünyanın en güçlü ekonomisi var. Amerikan yaptırımlarının etkisi ile karşılaştırıldığında, Amerikan şirketleriyle artık ticaret yapmayacağımızı söyleseydik bu saçma olurdu. Trump’ın artık Silikon Vadisi’nin muazzam sermaye gücüne sahip büyük şirketleriyle gözle görülür bir ittifakı var: Elon Musk. Eğer onun gibi bir kişi uzaydaki aktif uyduların yüzde 60’ının sahibiyse, bu durum siyasi sorunların yanı sıra bizi, tüm dünyayı son derece endişelendiriyor olmalı.
“MUSK TRUMP’TAN DAHA BÜYÜK BİR TEHDİT Mİ?”
– O kadar ileri gitmem. Ancak siyaset, güçlü ve sıradan vatandaşlar arasındaki sosyal dengeyi belirlemelidir. Bankacılık krizinde, euro krizinde ve küresel ekonomik krizde işleri düzeltebilecek son otorite siyasetti. Ve eğer bu son örnek, sermaye gücü veya teknolojik yetenekler aracılığıyla şirketler tarafında çok fazla etki yaratıyorsa, o zaman bu hepimiz için benzeri görülmemiş bir zorluktur.
KİTABA DAİR DETAYLAR
Otobiyografi 700 sayfadan oluşuyor ve 400 sayfada şansölye olarak geçirdiği 16 yılı yazıyor Merkel. Kendisindeki önceki başbakanlar Merkel’den çok daha az görev sürelerine sahip olmalarına rağmen sayfalar, hatta kitaplar dolusu anı kaleme aldılar. Peki Merkel kendini kısıtladı mı?
– Hayır… Çünkü kitapta farklı bir yaklaşımım var, önsözde de belirttiğim gibi: Şu anda 70 yaşındayım, 35 yıldır Doğu’dayım, 35 yıldır siyasetteyim, görünüşe göre iki hayatım ama gerçekte tek hayatım var. İkinci Yarı, birincisi olmadan anlaşılamaz. Bu yüzden ne pahasına olursa olsun iki ciltten kaçınmak istedik, aksi takdirde bazı insanlar yalnızca Doğu Almanya dönemini, bazıları ise yalnızca siyasi dönemi okurdu. Asıl hayalim sadece 500 sayfaydı. Bir şeyi anlaşılır kılmak için her zaman ciltler dolusu yazmak zorunda değilsiniz. Ve evet, özellikle 1990 sonrası siyasi çalışmalarımla ilgili bölümlerde kendime ciddi kısıtlamalar getirdim. Bunu yaparken, Şansölyeliğin karşı karşıya olduğu temel sorunlara ilişkin bugünün kritik sorularından kaçınmak istemedim. Görünmeyen veya istedikleri konular hakkında daha fazla bilgi sahibi olmak isteyen insanları hayal kırıklığına uğratacağımı biliyorum. Ancak bu kitabı sadece tarihçiler için yazmadım. Amaç siyaseti tarihi gerçekler etrafında normal bir insanın anlayabileceği şekilde anlatmaktır.
Kitapta Merkel’in partisi CDU ile tek bir gerçek mutluluk anını tanımladığı fark ediliyor. O da 2000 yılında başkan seçildiği an…
– Bu çok özel bir andı; bir parti liderinin hayatında bunlardan çok fazla yok. Ama CDU’da kendimi her zaman rahat hissettim. 18 yıl beni destekledi ve üyelerin bana olan sadakati ve dayanışması olmasaydı bu mümkün olmazdı.
ERKEK İTTİFAKINA KARŞI EN GÜÇLÜ KADIN
– Partiler iktidar aygıtlarıdır ve iktidar mücadeleleri vardır. 1980’lerin ortalarından beri oradaydılar ve Helmut Kohl’ün, onların hoşuna gitmeyecek kadar uzun bir süre alan, görevden ayrılışı için hazırlık yapmak istiyorlardı. Sonra Alman birliği geldi ve birdenbire bağış skandalından çıkar sağlayan bir kadın çıktı. Ama partimin bana tuhaf gelmesinin nedeni bu değil! Asıl mesele popüler partilerin geniş yelpazesi göz önüne alındığında, benim yönetimimde geçirdiğim 18 yıldan sonra farklı bir tarza sahip birine duyulan özlem, işin doğasında var.
KADIN KİMLİĞİ Mİ? DOĞU ALMAN KİMLİĞİ Mİ?
– Doğu Alman kimliğimin daha biçimlendirici olduğunu düşünüyorum. Doğu Almanya’da yaşam, özgün olabilmek için sürekli olarak belli bir miktar cesaret gerektiriyordu. Bununla direniş savaşçılarının cesaretini kastetmiyorum. Benim için mesele, acı çekmeden bu süreci atlatmaktı. Daha sonra Federal Meclis’teki meslektaşlarım da dahil olmak üzere Batı Almanlara sık sık baktım ve kendime şu soruyu sordum: Devlet Güvenliği onları işe almaya çalışsaydı ne yaparlardı? Şimdi konuştukları kadar cesur olabilirler miydi?
2015 EYLÜLÜ… MÜLTECİ AKINI…
– O zamanlar, Avrupa’daki büyük değerlerimiz ve insanlık onuru hakkındaki güvenilirliğimizden vazgeçeceğimi hissetmiştim. Mesela Almanya sınırına tazyikli su koyma fikri benim için berbattı ve zaten çözüm de olmazdı. Davranışımla ilgili her zaman iki açıklama yapılıyor: Bir versiyona göre, gerçekten BM Genel Sekreteri olmayı ve bu nedenle beni olabildiğince çok ülkede popüler kılmak için herkesi Almanya’ya sokmayı istiyordum. Diğer yorum ise Doğu Almanya travmasından muzdarip olduğum için duygusal olduğum yönünde. İkisi de saçmalık. Geçmişimdeki sisli anılar 2015’in dayanak noktası değildi.
‘İSLAMCI TERÖR KORKUSUNU ÇOK CİDDİYE ALDIM’
– Ben her zaman insanların aşırı göç ve İslamcı terör korkusunu çok ciddiye aldım. Bir halk festivaline gidiyorsanız ve birisinin arkanızdan bıçak çekebileceğinden korkuyorsanız, o zaman bu tehlike o anda mevcut olmasa bile bu çok rahatsız edicidir. Ancak toplumun aşırı hoşgörüsüz ve sert olacağımızdan korkan ikinci bir grubu da var. Şansölye olarak her iki grubu da aklımda tutmam gerekiyordu.
Sığınmacıların sınırda reddedilmesinin doğru olduğunu düşünmüyorum. Sınır kontrollerini ve etkili birçok başka uygulamayı devreye soktuk. Ancak Almanya sınırındaki mültecileri geri gönderirsek her şeyin yoluna gireceğini varsaymak bir yanılsamadır. AB’nin dış sınırlarda bu sorunu çözmesi gerekiyor, aksi takdirde dolaşım özgürlüğü rafa kalkacak. Bu, tahmin edilemeyecek sonuçları olan, Avrupa bütünleşmesinin bir nevi tersine dönmesi anlamına gelir.
PUTİN VE UKRAYNA POLİTİKASI
– Açık olmak gerekirse, Putin’in Ukrayna’ya saldırısını haklı çıkaracak hiçbir neden yoktu ve yoktur. Ancak Batı’da daha fazla birlik kesinlikle daha iyi olurdu. Olabileceğimiz kadar güçlü değildik.
2008 NATO zirvesindeki davranışları nedeniyle Rusya-Ukrayna savaşının günah keçisi haline getirildiği yönündeki yorumlara ilişkin Merkel şunları değerlendiriyor:
– Bu sadece bir yorum değil, gerçek. Örneğin Volodymyr Zelensky’nin, korkunç katliamın ardından eski Fransa Cumhurbaşkanı Sarkozy ve beni Bucha’ya davet etmesi, Bükreş’teki ölümlerin sorumlusunun Bükreş’teki tutumumuzun olduğunu açıkça ifade ediyordu. Neredeyse üç yıl süren savaş sırasındaki cesareti ve kararlılığından dolayı Zelensky’ye hayranım. Ancak Bükreş konusunda onunla aynı fikirde değilim. 2008’de Bükreş de dahil olmak üzere defalarca uyardım: Putin, Sovyetler Birliği’nin çöküşünü 20. yüzyılın en büyük jeopolitik felaketi olarak görüyor. Buradan Rusya’ya yönelik varoluşsal bir tehdit olduğu sonucuna varıyor ve mümkün olan her yerde çatışmayı kışkırtarak diğer eski Sovyet cumhuriyetlerini kontrol altında tutmaya çalışıyor. Uyarımda haklıydım. Putin 2008’de Gürcistan’ı işgal etti.
Merkel Putin’i asla hafife almadı. Öte yandan Ukrayna’ya saldırısını etkili bir şekilde engelledi. Ancak ne Almanya’nın savunma kapasitesini güçlendirdi, ne Ukrayna’ya silah ulaştırdı, ne de Rus gazına olan bağımlılığını sonlandırdı. DER SPİEGEL muhabirlerine göre kitap bu temel çelişkiyi çözemiyor. Görev süresi sonunda kriz yönetimi övgüyle karşılandı. Ancak Merkel döneminde kaçırılan fırsatlar: Dijitalleşme eksikliği, harap altyapı, gecikmiş enerji geçişi. Kitapta bu konulara değiniliyor ancak maalesef detaylı açıklama yok.
‘ÜLKENİN GÜÇLÜ VE ZAYIF YÖNLERİ BİR DERECEYE KADAR BANA AİT’
– 16 yıldır Şansölyeydim, dolayısıyla ülkenin tüm güçlü ve zayıf yönleri bir dereceye kadar bana ait. Elbette her şey tatmin edici bir şekilde sonuçlanmadı ve hatta bazı durumlarda hayal kırıklığı yarattı. Federal ve eyalet hükümetlerinin birlikte çalışmak zorunda olduğu federalizmde her zaman sorunlar vardır. Dijitalleşme yalnızca belediye başkanından Şansölyeye kadar ortak bir dürtü olduğunda işe yarar. Görev yaptığım dönemde bu eksikti. Yani evet şunu söyleyebilirsiniz: Bunu Merkel yaptı.
Sırada pek çok güzel şey var: Seyahat etmek, arkadaşlarla buluşmak, kitap okumak, dinlenmek. Ayrıca kitabı gençlerle demokrasi, Federal Cumhuriyetin tarihi ve uzlaşmanın anlamı hakkında konuşmak için bir başlangıç noktası olarak kullanmayı da hayal edebiliyorum. Her siyasetçinin kendine şu soruyu sorması gerektiğini düşünüyorum: Siyasi rakiplerimin ya da kendi partimin içindeki diğer görüşlere ne kadar hoşgörülüyüm? Ancak politikacılar örnek olursa insanların birbirini dinleme isteği artabilir.
Merkel’in can dostu, sırdaşı Eva Christiansen, şu günlerde Barack Obama’nın vakfının nasıl çalıştığını görmek için Amerika Birleşik Devletleri’nde. Merkel’in planları arasında da benzer şeyler var: Vakıf kurmak… Ancak şimdilik Obamalarınki kadar geniş kapsamlı bir çalışma değil. Öte yandan bir zamanlar Avrupa’nın en güçlü kadını olan Angela Merkel’in kitap sayesinde önümüzdeki günlerde multimilyoner olma ihtimali de epey yüksek. Bunu kendisi söylemese de editörleri ve DER SPİEGEL muhabirleri 700 sayfalık bu eserin Merkel’in gücüne güç katacağı ve mütevazı varlığını artıracağı yönündeki yorumlarda hem fikir.
